Nowotwór jamy ustnej stanowi poważny problem zdrowotny, którego wczesne wykrycie znacząco zwiększa szanse na wyleczenie. Świadomość czynników ryzyka i regularna samokontrola to kluczowe elementy profilaktyki.

• Rak jamy ustnej jest najczęstszym nowotworem złośliwym w rejonie głowy i szyi. W Polsce stanowi on około 2,5% wszystkich nowotworów złośliwych.
• Statystyki pokazują, że wskaźniki przeżycia są znacznie wyższe, gdy nowotwór zostanie wykryty we wczesnym stadium - pięcioletnie przeżycie może sięgać nawet 80%.
• Niestety, ponad połowa pacjentów zgłasza się do lekarza w zaawansowanym stadium choroby, co drastycznie obniża te wskaźniki.

W Europie obserwuje się rosnącą zachorowalność na nowotwory jamy ustnej, szczególnie w krajach Europy Wschodniej i Środkowej. Problem dotyczy głównie osób po 50. roku życia, choć coraz częściej diagnozuje się go również u młodszych pacjentów.

Co zwiększa ryzyko? Główne czynniki

Rozwój nowotworów jamy ustnej jest procesem złożonym, na który wpływa wiele czynników. Większość z nich jest bezpośrednio związana z naszym stylem życia, co oznacza, że mamy realny wpływ na ich ograniczenie.

• Tytoń i alkohol. To dwa najważniejsze i najlepiej udokumentowane czynniki ryzyka, odpowiedzialne za co najmniej 75% przypadków raka jamy ustnej. Dym tytoniowy zawiera ponad 60 substancji rakotwórczych. Ryzyko wzrasta wraz z ilością i czasem używania tytoniu.
Alkohol, zwłaszcza wysokoprocentowy, działa synergistycznie z tytoniem, a ich jednoczesne nadużywanie zwiększa ryzyko zachorowania nawet 38-krotnie.
• Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Zakażenie wirusem HPV, szczególnie typem 16, jest coraz częściej identyfikowane jako przyczyna nowotworów, zwłaszcza w obrębie ustnej części gardła (nasada języka, migdałki). Wirus ten jest stwierdzany w ponad 25% wszystkich nowotworów regionu głowy i szyi.
• Promieniowanie słoneczne. Długotrwała ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UVB) jest głównym czynnikiem ryzyka raka wargi, zwłaszcza dolnej. Na to zagrożenie szczególnie narażone są osoby o jasnej karnacji, pracujące na zewnątrz.
• Przewlekłe urazy i stany zapalne. Stałe drażnienie błony śluzowej przez ostre krawędzie zębów, nieprawidłowo dopasowane protezy czy inne uzupełnienia protetyczne może prowadzić do powstania zmian, które z czasem mogą ulec zezłośliwieniu.
• Niewłaściwa higiena jamy ustnej. Zaniedbania w higienie sprzyjają przewlekłym stanom zapalnym dziąseł i przyzębia, co również jest uznawane za czynnik ryzyka.
• Infekcje Candida albicans. Przewlekła kandydoza hiperplastyczna (leukoplakia grzybicza) może być powiązana ze zwiększonym ryzykiem transformacji nowotworowej, choć takie przypadki są stosunkowo rzadkie.
• Status społeczno-ekonomiczny. Niższy status społeczno-ekonomiczny często wiąże się z większym narażeniem na inne czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, gorsza dieta i rzadsze wizyty u dentysty.

Profilaktyka pierwotna - jak zapobiegać?

Profilaktyka pierwotna ma na celu niedopuszczenie do rozwoju choroby u osób zdrowych. Opiera się głównie na eliminacji lub ograniczeniu ekspozycji na czynniki ryzyka.

• Unikaj tytoniu i ogranicz alkohol. Całkowita rezygnacja z palenia i żucia tytoniu to najważniejszy krok w profilaktyce. Ograniczenie spożycia alkoholu, zwłaszcza wysokoprocentowego, również znacząco zmniejsza ryzyko.
• Zbilansowana dieta. Spożywaj co najmniej pięć porcji świeżych owoców i warzyw dziennie. Ogranicz czerwone mięso i żywność przetworzoną.
• Chroń usta przed słońcem. Regularnie stosuj pomadki ochronne z wysokim filtrem UV, a podczas długiego przebywania na słońcu noś nakrycie głowy z szerokim rondem.
• Regularna i prawidłowa higiena. Dbaj o higienę jamy ustnej, regularnie usuwaj kamień nazębny i lecz stany zapalne dziąseł.

Czytaj również: Błędy, które niszczą zdrowie jamy ustnej każdego dnia - unikaj ich!

Profilaktyka wtórna - wczesne wykrywanie

Profilaktyka wtórna koncentruje się na wczesnym wykrywaniu choroby, co jest kluczowe dla skuteczności leczenia. Obejmuje ona regularne badania kontrolne oraz samobadanie.

• Samokontrola jamy ustnej. Regularnie, przynajmniej raz w miesiącu, oglądaj swoją jamę ustną w dobrym oświetleniu, używając lusterka. Zwracaj uwagę na wszelkie zmiany w kolorze i fakturze błony śluzowej, warg, języka i dziąseł. Szukaj białych lub czerwonych plam, niegojących się owrzodzeń, guzków czy zgrubień.
• Wizyty kontrolne u stomatologa. Regularne wizyty w gabinecie stomatologicznym to nie tylko dbanie o zęby, ale również profesjonalne badanie całej jamy ustnej. Lekarz dentysta jest w stanie zauważyć wczesne, często bezobjawowe zmiany, które mogą świadczyć o rozwoju stanu przednowotworowego lub nowotworu. Każdy przegląd w naszym gabinecie obejmuje ocenę stanu błon śluzowych.

Pamiętaj, że każda zmiana w jamie ustnej - owrzodzenie, plama, guzek - która nie znika samoistnie w ciągu 2-3 tygodni, powinna być skonsultowana z lekarzem dentystą lub lekarzem rodzinnym. Wczesne wykrycie raka jamy ustnej ratuje życie.